Không ngoa khi nói rằng Blockchain là một phát minh vĩ đại, làm thay đổi cách vận hành của thế giới. Không chỉ giới hạn trong tiền điện tử, công nghệ này còn được ứng dụng rộng rãi ở nhiều lĩnh vực khác. Vậy Blockchain thực chất là gì? Hãy cùng Tạp Chí Tài Chính khám phá chi tiết qua bài viết dưới đây!
Blockchain là gì?
Blockchain là một công nghệ lưu trữ và truyền tải dữ liệu theo dạng chuỗi khối. Hiểu đơn giản, nó là một sổ cái kỹ thuật số mang tính bất biến và phi tập trung được phân tán trên nhiều máy tính khác nhau, giúp ghi lại các giao dịch một cách minh bạch, bảo mật và không thể sửa đổi.
Công nghệ này hoạt động theo nguyên tắc phi tập trung, tức là không có một cơ quan hay tổ chức nào kiểm soát toàn bộ dữ liệu. Thay vào đó, mỗi khối (block) trong chuỗi (chain) chứa thông tin về các giao dịch và được liên kết chặt chẽ với nhau bằng thuật toán mã hóa. Điều này giúp đảm bảo tính minh bạch, an toàn và chống gian lận trong quá trình giao dịch.
Nguồn gốc hình thành Blockchain
Blockchain xuất hiện từ nhu cầu thực tế trong việc đảm bảo bảo mật, minh bạch và tin cậy trong giao dịch cũng như lưu trữ dữ liệu. Từ những năm 1990, các nhà khoa học máy tính như Stuart Haber và W. Scott Stornetta đã nghiên cứu về sổ cái kỹ thuật số được bảo vệ bằng mật mã. Họ đề xuất ý tưởng về một chuỗi các khối dữ liệu được liên kết chặt chẽ bằng thuật toán mã hóa, tạo thành một hệ thống lưu trữ không thể chỉnh sửa hay giả mạo.
Dù ý tưởng ban đầu rất tiềm năng, nhưng vẫn chưa đủ sức thuyết phục giới chuyên gia. Phải đến năm 2008, một người (hoặc nhóm người) dưới bút danh Satoshi Nakamoto đã công bố whitepaper Bitcoin, giới thiệu một loại tiền điện tử phi tập trung sử dụng công nghệ Blockchain. Sự ra mắt của Bitcoin đã đánh dấu cột mốc quan trọng, đưa Blockchain từ lý thuyết vào ứng dụng thực tiễn.
Sau thành công của Bitcoin, Blockchain nhanh chóng thu hút sự chú ý của giới công nghệ và tài chính. Không chỉ giới hạn trong lĩnh vực tiền điện tử, công nghệ này còn được ứng dụng trong nhiều ngành khác như tài chính, y tế, logistics và quản lý chuỗi cung ứng.
Phân loại Blockchain?
Có 3 loại Blockchain phổ biến được sử dụng là Public Blockchain, Private Blockchain, Consortium Blockchain. Mỗi loại đều mang một khái niệm và đặc điểm riêng, cùng xem nó là gì nhé!
Public Blockchain (Blockchain công khai)
Public Blockchain là một dạng blockchain phi tập trung hoàn toàn, minh bạch và không cần sự cho phép. Bất kỳ ai cũng có thể tham gia mạng lưới, thực hiện giao dịch và xác thực dữ liệu. Đây là loại blockchain phổ biến nhất, được ứng dụng rộng rãi trong các hệ thống tiền điện tử như Bitcoin, Ethereum, Solana.
Với cơ chế hoạt động mở, Public Blockchain hỗ trợ nhiều lĩnh vực như giao dịch tài sản số, huy động vốn cộng đồng (crowdfunding), quyên góp (donations) và các dự án mã nguồn mở. Tuy nhiên, do tính chất công khai, loại blockchain này gặp một số thách thức như tốc độ giao dịch chậm, khả năng mở rộng hạn chế và không phù hợp với các giao dịch yêu cầu tính bảo mật cao.
Private Blockchain (Blockchain riêng tư)
Private Blockchain là một dạng blockchain giới hạn quyền truy cập, chỉ những thành viên được cấp quyền mới có thể tham gia. Không giống như Public Blockchain, loại blockchain này thường được kiểm soát bởi một tổ chức hoặc một nhóm, giúp tăng cường tính bảo mật và quyền kiểm soát đối với dữ liệu và giao dịch. Nhờ đó, Private Blockchain có thể xử lý giao dịch nhanh hơn, phù hợp với các ứng dụng nội bộ của doanh nghiệp.
Vì chỉ có một bên trung tâm kiểm soát, Private Blockchain có nguy cơ bị thao túng hoặc gian lận nội bộ cao hơn. Một số nền tảng tiêu biểu của loại blockchain này bao gồm Hyperledger Fabric và MultiChain. Nó thường được sử dụng trong các lĩnh vực như quản lý chuỗi cung ứng, kế toán, y tế và lưu trữ dữ liệu nhạy cảm, nơi tính bảo mật và hiệu suất đóng vai trò quan trọng.
Consortium Blockchain (Blockchain liên hợp)
Consortium Blockchain là một dạng blockchain có quyền hạn, trong đó nhiều tổ chức cùng chia sẻ quyền kiểm soát và quản trị mạng lưới. Đây là mô hình cân bằng giữa tính phi tập trung và tập trung, giúp giảm rủi ro và chi phí so với việc một tổ chức duy nhất vận hành blockchain riêng tư.
Tuy nhiên, vì có nhiều tổ chức tham gia, việc đạt được đồng thuận và quản lý mạng lưới có thể trở nên phức tạp, do sự khác biệt về mục tiêu và chiến lược giữa các thành viên. Một ví dụ tiêu biểu của loại blockchain này là R3’s Corda, và nó thường được sử dụng trong các lĩnh vực như chia sẻ dữ liệu an toàn, quản lý chuỗi cung ứng và logistics.
Các thành phần trong một giao dịch Blockchain
Một giao dịch Blockchain, giống như một giao dịch ngân hàng kỹ thuật số, chứa thông tin về việc chuyển giao giá trị giữa các bên. Tuy nhiên, không giống như các giao dịch ngân hàng truyền thống, giao dịch Blockchain được bảo mật bằng mật mã, được xác minh bởi một mạng lưới phi tập trung và được ghi lại vĩnh viễn trên một sổ cái công khai.
Dưới đây là các thành phần chính trong một giao dịch Blockchain:
Đầu vào (Input)
Đầu vào của một giao dịch trên blockchain bao gồm thông tin về nguồn gốc tài sản được chuyển đi. Cụ thể, hệ thống xác định địa chỉ ví của người gửi, số lượng tài sản giao dịch, và quan trọng nhất là chữ ký số. Chữ ký số này được tạo ra từ khóa riêng của người gửi, giúp xác thực giao dịch và đảm bảo quyền sở hữu tài sản.
Đầu ra (Output)
Đầu ra là thông tin về điểm đến của tài sản sau khi giao dịch được thực hiện. Nó bao gồm địa chỉ ví của người nhận và số lượng tài sản sẽ được chuyển đến. Khi giao dịch được xác nhận, tài sản sẽ được ghi nhận vào ví đích mà không thể bị thay đổi.
Mã băm giao dịch (Transaction Hash)
Mỗi giao dịch trên blockchain đều được gán một mã băm duy nhất, tương tự như một dấu vân tay kỹ thuật số. Mã băm này giúp theo dõi và xác minh giao dịch, đảm bảo rằng dữ liệu không bị thay đổi sau khi được ghi vào hệ thống.
Thời gian
Mỗi giao dịch đều được gắn một dấu thời gian chính xác tại thời điểm nó được tạo và thêm vào chuỗi khối. Thông tin này giúp người dùng dễ dàng tra cứu lịch sử giao dịch và đảm bảo tính minh bạch của hệ thống.
Phí giao dịch
Để giao dịch được xử lý và xác nhận trên blockchain, người dùng cần trả một khoản phí nhỏ. Phí này được chuyển đến các thợ đào (miner) hoặc các nút xác thực (validator), tùy thuộc vào loại blockchain. Mức phí có thể thay đổi tùy theo tình trạng mạng lưới và tốc độ xử lý mong muốn.
Đặc điểm nổi bật của Blockchain
Nếu đã biết được khái niệm và nguồn gốc hình thành của blockchain thì chắc chắn bạn cũng cần phải biết được những đặc điểm nổi bật của blockchain là gì?
Tính minh bạch (Transparency)
Hầu hết các blockchain hoạt động theo cơ chế mã nguồn mở, cho phép bất kỳ ai cũng có thể xem xét và kiểm tra cách nó hoạt động. Điều này giúp tăng độ tin cậy, đặc biệt trong lĩnh vực tiền điện tử, vì các chuyên gia có thể phân tích và xác minh tính bảo mật của hệ thống.
Tính phi tập trung (Decentralization)
Blockchain không được quản lý bởi một tổ chức hay cá nhân trung ương nào. Dữ liệu được phân tán trên nhiều máy tính khác nhau trong mạng lưới, mỗi máy tính đều có một bản sao của sổ cái (ledger). Tính phi tập trung giúp tăng tính bảo mật, tránh nguy cơ bị tấn công hoặc kiểm soát bởi một bên duy nhất.
Tính bất biến (Immutability)
Một khi dữ liệu đã được ghi vào Blockchain thì không thể thay đổi hoặc xóa bỏ. Các khối dữ liệu được liên kết với nhau bằng mã hóa, tạo thành một chuỗi liên tục và không thể phá vỡ. Tính bất biến đảm bảo tính toàn vẹn và tin cậy của dữ liệu.
Tính bảo mật (Security)
Blockchain sử dụng các kỹ thuật mã hóa tiên tiến để bảo vệ dữ liệu khỏi các cuộc tấn công và truy cập trái phép. Dữ liệu được phân tán và sao lưu trên nhiều máy tính, giúp giảm thiểu nguy cơ mất mát do sự cố hoặc tấn công.
Tính đồng thuận (Consensus)
Các giao dịch trên Blockchain cần được xác thực và đồng ý bởi đa số các thành viên trong mạng lưới trước khi được ghi vào sổ cái. Cơ chế đồng thuận giúp đảm bảo tính chính xác và công bằng của các giao dịch.
Cách thức hoạt động của Blockchain
Để bạn dễ dàng hình dung cách Blockchain hoạt động, chúng tôi sẽ lấy ví dụ về một giao dịch tiền điện tử. Hãy cùng theo dõi chi tiết trong nội dung dưới đây!
- Giao dịch mới được tạo → Người dùng thực hiện một giao dịch.
- Giao dịch được truyền đến mạng ngang hàng → Thông tin giao dịch được gửi đến nhiều máy tính (nodes) trên khắp thế giới.
- Xác thực giao dịch → Các máy tính trong mạng sử dụng thuật toán để xác minh tính hợp lệ của giao dịch.
- Giao dịch hợp lệ được nhóm thành các khối (blocks) → Sau khi xác minh, các giao dịch hợp lệ sẽ được gom lại thành một khối mới.
- Các khối được liên kết với nhau → Khối mới được thêm vào chuỗi khối (blockchain), tạo thành lịch sử giao dịch không thể thay đổi.
- Giao dịch hoàn tất → Giao dịch được ghi nhận vĩnh viễn trên Blockchain.
Ứng dụng Blockchain như thế nào?
Với sự phát triển không ngừng, Blockchain đã mở ra hàng loạt các cơ hội và được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Một số lĩnh vực ứng dụng Blockchain được kể đến như:
Tiền điện tử
Blockchain là nền tảng cốt lõi của các loại tiền điện tử như Bitcoin, Ethereum và nhiều đồng coin khác. Công nghệ này giúp các giao dịch xuyên biên giới trở nên dễ dàng hơn khi không bị ràng buộc bởi các hạn chế tiền tệ, sự bất ổn kinh tế hay cơ sở hạ tầng tài chính yếu kém. Nhờ vào mạng lưới phi tập trung, bất kỳ ai có kết nối internet đều có thể tham gia giao dịch một cách nhanh chóng, minh bạch và an toàn.
Tài chính ngân hàng
Việc tích hợp blockchain vào hệ thống ngân hàng có thể giúp rút ngắn thời gian xử lý giao dịch xuống chỉ còn vài giây hoặc phút, bất kể ngày nghỉ hay thời gian trong tuần. Công nghệ này không chỉ tăng tốc độ xử lý mà còn giúp các ngân hàng trao đổi quỹ giữa các tổ chức một cách nhanh chóng và an toàn hơn.
Y tế
Công nghệ blockchain đang được ứng dụng trong lĩnh vực y tế nhằm nâng cao tính bảo mật và minh bạch trong quản lý hồ sơ bệnh án. Khi một hồ sơ y tế được tạo và ký xác nhận, nó có thể được lưu trữ trên blockchain, đảm bảo rằng dữ liệu không thể bị thay đổi hay giả mạo.
Hồ sơ tài sản
Việc quản lý hồ sơ tài sản theo cách truyền thống không chỉ tốn kém và mất thời gian mà còn dễ xảy ra sai sót, gây khó khăn trong việc xác minh quyền sở hữu. Blockchain có thể giải quyết vấn đề này bằng cách loại bỏ nhu cầu quét tài liệu hay truy tìm hồ sơ giấy tại các cơ quan lưu trữ. Khi thông tin về quyền sở hữu tài sản được lưu trữ và xác minh trên blockchain, chủ sở hữu có thể hoàn toàn tin tưởng vào tính chính xác và sự bảo mật lâu dài của dữ liệu.
Hợp đồng thông minh
Hợp đồng thông minh là đoạn mã máy tính được tích hợp vào blockchain để tự động thực hiện giao dịch khi các điều kiện đã thỏa thuận được đáp ứng. Nhờ đó, các giao dịch diễn ra minh bạch, an toàn và không cần bên trung gian.
Chuỗi cung ứng
Việc ứng dụng blockchain vào chuỗi cung ứng để tăng cường tính minh bạch, khả năng truy xuất nguồn gốc và giảm thiểu gian lận. Công nghệ này giúp ghi lại mọi giai đoạn trong chuỗi cung ứng trên sổ cái phi tập trung, đảm bảo dữ liệu không thể bị thay đổi và cho phép các bên liên quan theo dõi hàng hóa từ nguồn gốc đến tay người tiêu dùng một cách chính xác.
Bầu cử, bỏ phiếu
Blockchain có thể giúp đảm bảo tính minh bạch và bảo mật trong bầu cử, khiến việc gian lận gần như 100% không thể xảy ra. Công nghệ này giúp duy trì sự minh bạch trong quá trình kiểm phiếu, giảm nhu cầu về nhân lực, đồng thời cung cấp kết quả gần như ngay lập tức. Nhờ đó, blockchain có thể loại bỏ nhu cầu kiểm phiếu lại và giảm bớt lo ngại về gian lận trong bầu cử.
Lợi ích của Blockchain
Blockchain ra đời đã tạo ra những bước đột phá lớn, mang lại nhiều lợi ích đáng kể cho cuộc sống con người và nhiều lĩnh vực. Một số lợi ích mà blockchain mang lại như:
Độ chính xác cao
Vì các giao dịch trên blockchain được xác nhận bởi hàng ngàn máy tính, gần như không có sự can thiệp của con người, nên sai sót do lỗi nhập liệu hay gian lận hầu như không thể xảy ra. Nếu một máy trong hệ thống có sai sót, lỗi đó cũng không thể ảnh hưởng đến toàn bộ mạng lưới vì các máy khác sẽ không chấp nhận thông tin sai lệch.
Tiết kiệm chi phí
Thông thường, khi thực hiện giao dịch tài chính, bạn phải trả phí cho ngân hàng hoặc bên thứ ba để xác nhận. Nhưng với blockchain, không cần bên trung gian, bạn có thể giao dịch trực tiếp với chi phí thấp hơn nhiều
Phi tập trung, khó bị tấn công
Blockchain không lưu trữ dữ liệu tại một máy chủ trung tâm mà phân tán thông tin trên nhiều máy tính khác nhau. Khi có thay đổi, toàn bộ hệ thống sẽ tự động cập nhật để đảm bảo tính nhất quán. Nhờ vậy, việc tấn công hay làm giả dữ liệu trở nên vô cùng khó khăn vì hacker không thể nhắm vào một điểm duy nhất để kiểm soát toàn bộ hệ thống.
Giao dịch nhanh chóng, không phụ thuộc thời gian
Nếu bạn gửi tiền qua ngân hàng vào cuối tuần, có thể phải chờ đến ngày làm việc tiếp theo mới nhận được. Nhưng với blockchain, giao dịch có thể thực hiện 24/7, không bị giới hạn bởi giờ hành chính hay ngày nghỉ lễ. Điều này đặc biệt hữu ích trong các giao dịch quốc tế, giúp rút ngắn thời gian xử lý từ vài ngày xuống chỉ còn vài phút.
Bảo mật thông tin người dùng
Mặc dù tất cả giao dịch trên blockchain đều có thể xem công khai, danh tính người dùng vẫn được bảo vệ. Thay vì hiển thị thông tin cá nhân, hệ thống chỉ hiển thị địa chỉ ví, giúp đảm bảo tính riêng tư.
Hạn chế của Blockchain
Không thể không phủ nhận lợi ích mà công nghệ blockchain đã mang lại, nhưng bên cạnh đó blockchain vẫn còn đang gặp phải một số hạn chế sau:
- Chi phí công nghệ cao: Một số blockchain, đặc biệt là những mạng lớn và bảo mật cao như Bitcoin hay Ethereum, đòi hỏi lượng tài nguyên lớn để duy trì và xác minh giao dịch, dẫn đến chi phí vận hành cao.
- Tốc độ giao dịch thấp: So với các hệ thống thanh toán truyền thống như Visa hay Mastercard, blockchain có tốc độ xử lý giao dịch hạn chế, đặc biệt với các mạng sử dụng cơ chế đồng thuận như Proof of Work (PoW).
- Lịch sử liên quan đến hoạt động phi pháp: Do tính ẩn danh tương đối, blockchain từng bị lợi dụng cho các giao dịch bất hợp pháp, đặc biệt trên dark web.
- Sự không đồng nhất trong quy định pháp lý: Các quốc gia có quan điểm khác nhau về blockchain và tiền điện tử, khiến việc ứng dụng công nghệ này gặp nhiều rào cản.
- Giới hạn lưu trữ dữ liệu: Blockchain có dung lượng lưu trữ hạn chế, và dữ liệu được ghi vào blockchain gần như không thể xóa hoặc chỉnh sửa, gây khó khăn trong một số trường hợp.
Những thắc mắc thường gặp
Blockchain có phải 1 dạng tiền ảo?
Không, blockchain và tiền ảo là hai khái niệm khác nhau, mặc dù chúng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Hãy tưởng tượng Blockchain như một con đường, còn tiền ảo như một chiếc xe chạy trên con đường đó. Con đường (Blockchain) là nền tảng cho phép chiếc xe (tiền ảo) di chuyển và hoạt động.
Điểm khác biệt giữa cơ sở dữ liệu và chuỗi khối
Bảng so sánh dưới đây sẽ giúp bạn tìm ra sự khác biệt giữa Cơ sở dữ liệu (Database) và Chuỗi khối (Blockchain).
| So sánh | Cơ sở dữ liệu (Database) | Chuỗi khối (Blockchain) |
| Cấu trúc | Dữ liệu được lưu trữ trong các bảng, hàng và cột, có cấu trúc rõ ràng và dễ dàng truy vấn. | Dữ liệu được lưu trữ trong các khối (block), mỗi khối chứa một tập hợp các giao dịch và được liên kết với nhau theo thứ tự thời gian, tạo thành một chuỗi (chain). |
| Tính chất | Tập trung: Dữ liệu được lưu trữ và quản lý bởi một tổ chức hoặc cá nhân duy nhất.Dễ dàng thay đổi: Dữ liệu có thể được cập nhật, sửa đổi hoặc xóa bỏ một cách dễ dàng.Khả năng mở rộng: Có thể mở rộng dung lượng lưu trữ và hiệu suất xử lý. | Phi tập trung: Dữ liệu được phân tán trên nhiều máy tính khác nhau trong mạng lưới.Bất biến: Dữ liệu đã được ghi vào chuỗi khối thì không thể thay đổi hoặc xóa bỏ.Bảo mật: Dữ liệu được bảo mật bằng mã hóa và cơ chế đồng thuận. |
| Mục đích sử dụng | Thường được sử dụng để lưu trữ và quản lý dữ liệu cho các ứng dụng như quản lý khách hàng, quản lý kho, quản lý tài chính,… | Thường được sử dụng cho các ứng dụng yêu cầu tính minh bạch, bảo mật và không thể thay đổi, như tiền điện tử, quản lý chuỗi cung ứng, tài chính ngân hàng, y tế,… |
Công nghệ Blockchain là sự kết hợp giữa 3 loại công nghệ nào?
Công nghệ Blockchain không phải là một công nghệ duy nhất mà là sự kết hợp của nhiều công nghệ khác nhau, tạo nên một hệ thống mạnh mẽ và linh hoạt. Ba công nghệ chính tạo nên Blockchain bao gồm: Mật mã học (Cryptography), Mạng ngang hàng (Peer-to-peer network), Cơ chế đồng thuận (Consensus mechanism).
Công nghệ Blockchain có thể sẽ biến mất không? Nếu có thì khi nào?
Việc dự đoán chính xác thời điểm Blockchain biến mất là rất khó. Tuy nhiên, có thể hình dung một số kịch bản có thể dẫn đến sự suy thoái của Blockchain như: Sự xuất hiện của một công nghệ đột phá hơn, gặp phải các vấn đề nghiêm trọng về bảo mật hay sự thay đổi trong chính sách của chính phủ… Tóm lại, khả năng Blockchain biến mất trong tương lai gần là rất thấp. Tuy nhiên, chúng ta không thể loại trừ hoàn toàn khả năng này, đặc biệt là khi công nghệ luôn phát triển và thay đổi không ngừng.
Sau khi đọc bài viết này, có lẽ bạn đã hiểu vì sao blockchain được xem là một trong những phát minh quan trọng nhất của nhân loại. Không chỉ sở hữu tính ứng dụng cao, công nghệ này còn mang lại nhiều lợi ích vượt trội. Blockchain được kỳ vọng sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và tạo ra nhiều đột phá hơn nữa. Đừng quên đón đọc Tạp Chí Tài Chính để cập nhật nhanh chóng các thuật ngữ crypto, tin tức về đầu tư tài chính và những dịch vụ tư vấn tài chính cá nhân mới nhất.
