Thị trường chứng khoán cơ sở luôn là điểm đến hấp dẫn đối với những nhà đầu tư muốn tham gia vào lĩnh vực tài chính. Để có cái nhìn tổng quan và rõ ràng hơn về loại hình đầu tư này, hãy cùng Tạp Chí Tài Chính tìm hiểu các khía cạnh quan trọng của chứng khoán cơ sở ngay nhé!
Chứng khoán cơ sở là gì?
Khái niệm
Chứng khoán cơ sở (Tiếng Anh: Underlying Security) là các loại chứng khoán được niêm yết trên sàn chứng khoán, đồng thời được sử dụng làm tài sản cơ sở để phát hành các sản phẩm chứng khoán phái sinh (bao gồm cả chứng quyền).
Điều kiện để trở thành chứng khoán cơ sở
Chứng khoán cơ sở là các sản phẩm tài chính được dùng làm nền tảng cho các giao dịch phái sinh, ví dụ như hợp đồng tương lai hoặc quyền chọn. Để một sản phẩm được lựa chọn làm chứng khoán cơ sở, nó phải đáp ứng các tiêu chí chặt chẽ theo quy định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN). Cụ thể:
1. Thuộc chỉ số VN30 hoặc HNX30
- Chỉ số VN30: Bao gồm 30 cổ phiếu có vốn hóa lớn nhất và thanh khoản cao nhất trên Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE).
- Chỉ số HNX30: Bao gồm 30 cổ phiếu hàng đầu được niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX).
Những cổ phiếu thuộc hai chỉ số này thường đại diện cho các doanh nghiệp lớn, hoạt động ổn định và có ảnh hưởng lớn đến thị trường.
2. Giá trị vốn hóa thị trường
Giá trị vốn hóa thị trường (Market Capitalization) là tổng giá trị của toàn bộ cổ phiếu đang lưu hành của doanh nghiệp. Để trở thành chứng khoán cơ sở, sản phẩm cần đạt mức vốn hóa tối thiểu do UBCKNN quy định, đảm bảo rằng doanh nghiệp có quy mô đủ lớn và đáng tin cậy.
Công thức:
Giá trị vốn hóa thị trường = Số lượng cổ phiếu lưu hành × Giá cổ phiếu hiện tại
3. Thanh khoản ổn định
Một sản phẩm chỉ được chọn làm chứng khoán cơ sở nếu có tính thanh khoản cao, tức là giao dịch thường xuyên và dễ dàng trên thị trường. Điều này giúp đảm bảo rằng nhà đầu tư có thể mua bán chứng khoán mà không gặp khó khăn hay ảnh hưởng lớn đến giá cả.
4. Tỷ lệ tự do chuyển nhượng
Chứng khoán cơ sở cần có một tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển nhượng(*) cao. Điều này đảm bảo rằng các cổ phiếu này có thể được giao dịch minh bạch và dễ dàng trên thị trường, không bị kiểm soát bởi một số ít cổ đông lớn.
(*) Tỷ lệ tự do chuyển nhượng: Là phần trăm cổ phiếu của doanh nghiệp mà các nhà đầu tư có thể mua bán tự do trên thị trường, không bị hạn chế bởi cổ đông lớn hoặc quy định pháp lý.
5. Kết quả kinh doanh minh bạch và có lãi
Doanh nghiệp phát hành chứng khoán phải hoạt động có hiệu quả và minh bạch trong công bố thông tin. Cụ thể:
- Phải báo cáo tài chính đầy đủ, chính xác, tuân thủ các tiêu chuẩn kế toán hiện hành.
- Doanh nghiệp cần đạt lợi nhuận ổn định, không thua lỗ trong một số năm liên tiếp trước đó.
6. Chứng chỉ quỹ ETF
Ngoài cổ phiếu, chứng chỉ quỹ ETF(*) cũng có thể trở thành chứng khoán cơ sở. Đây là các quỹ hoán đổi danh mục được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán, giúp nhà đầu tư dễ dàng mua bán và đa dạng hóa danh mục đầu tư.
(*) ETF (Exchange-Traded Fund): Là quỹ đầu tư mô phỏng hiệu suất của một chỉ số cụ thể (như VN30) hoặc một rổ tài sản.
Lý do yêu cầu các tiêu chí trên
Các điều kiện này được thiết lập để đảm bảo rằng sản phẩm chứng khoán cơ sở có đủ sự ổn định và khả năng thanh khoản, giúp giao dịch chứng khoán phái sinh vận hành một cách hiệu quả và minh bạch. Đồng thời, nó giúp giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư khi giao dịch các sản phẩm này.
Đặc điểm chứng khoán cơ sở
Chứng khoán cơ sở có 1 số đặc điểm mà nhà đầu tư cần biết như sau:
- Tổ chức phát hành: Chứng khoán cơ sở được phát hành bởi các tổ chức hành chính, thường là các công ty cổ phần hoặc tổ chức tài chính lớn.
- Giao dịch qua tài khoản chứng khoán: Nhà đầu tư cần mở tài khoản tại các công ty chứng khoán để có thể giao dịch chứng khoán cơ sở trên thị trường.
- Điều khoản sản phẩm khác nhau: Mỗi loại chứng khoán cơ sở có những điều khoản khác nhau tùy vào từng sản phẩm. Tổ chức phát hành sẽ quy định rõ ràng các điều khoản cho từng sản phẩm.
- Giới hạn số lượng phát hành: Số lượng chứng khoán cơ sở được phát hành có giới hạn và phụ thuộc vào từng tổ chức phát hành cụ thể.
- Khối lượng phát hành theo thời gian: Khối lượng chứng khoán phát hành sẽ có giới hạn và được quy định trong một khoảng thời gian cụ thể.
- Quy tắc T+3: Bạn không thể bán chứng khoán cơ sở nếu chưa thực sự sở hữu chúng. Theo quy tắc T+3, bạn sẽ phải chờ 3 ngày sau khi mua mới có thể bán lại.
- Quyền mua và giao dịch: Người mua chứng khoán cơ sở có quyền thực hiện giao dịch, nhưng không bắt buộc phải giao dịch. Đây là quyền, không phải nghĩa vụ.
- Thời gian sở hữu: Thời gian sở hữu chứng khoán cơ sở là không giới hạn. Bạn có thể giữ chúng lâu dài cho đến khi quyết định bán.
Chứng khoán cơ sở không chỉ đại diện cho các doanh nghiệp lớn và uy tín trên thị trường mà còn phải đảm bảo các tiêu chí khắt khe về vốn hóa, thanh khoản, minh bạch và hiệu quả hoạt động. Việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí này giúp bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư và đảm bảo tính ổn định của thị trường chứng khoán phái sinh.
Những nhân tố tham gia chứng khoán cơ sở
Có 4 nhân tố tham gia chứng khoán cơ sở là các doanh nghiệp, nhà đầu tư riêng lẻ, các công ty chứng khoán và các cơ quan pháp lý. Cụ thể như sau:
- Các doanh nghiệp: Các doanh nghiệp phát hành cổ phiếu để huy động vốn phục vụ cho các hoạt động kinh doanh của mình.
- Các nhà đầu tư: Có 3 nhóm nhà đầu tư chính: Mục tiêu chính của họ là kiếm lợi nhuận từ các giao dịch trên thị trường chứng khoán.
- Nhà đầu tư tổ chức (công ty, quỹ đầu tư, tổ chức tài chính).
- Nhà đầu tư cá nhân (các nhà đầu tư lẻ, không phải tổ chức).
- Nhà đầu tư nước ngoài (các nhà đầu tư từ ngoài quốc gia).
- Các công ty chứng khoán: Là những đơn vị trung gian, thực hiện vai trò môi giới giúp các nhà đầu tư mua – bán chứng khoán trên thị trường.
- Các cơ quan quản lý: Là các cơ quan nhà nước có trách nhiệm đảm bảo rằng tất cả các bên tham gia thị trường đều tuân thủ các quy định pháp lý và hoạt động minh bạch.
Phân biệt giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh
Dưới đây là bảng so sánh giúp bạn dễ dàng phân biệt giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh:
| Tiêu chí | Chứng khoán cơ sở | Chứng khoán phái sinh |
| Thị trường giao dịch | Thị trường giao ngay (Cổ phiếu, trái phiếu) | Thị trường phái sinh (hợp đồng tương lai, chứng quyền, v.v.) |
| Thời gian giao dịch | 09h00 – 11h30, 13h00 – 15h00 | 08h45 – 11h30, 13h00 – 14h45 |
| Khối lượng giao dịch tối thiểu và tối đa | Tối thiểu 100 cổ phiếu, tối đa 500.000 cổ phiếu (HOSE) và 999.990 cổ phiếu (HNX, Upcom) | Tối thiểu 1 hợp đồng, tối đa 500 hợp đồng/lệnh |
| Thời gian sở hữu | Không giới hạn thời gian sở hữu | Sở hữu tối đa đến ngày đáo hạn |
| Số lượng niêm yết | Số lượng niêm yết phụ thuộc vào tổ chức phát hành | Không giới hạn số lượng phát hành, nhưng có giới hạn vị thế |
| Số tiền cần có để giao dịch | Toàn bộ giá trị của chứng khoán cần mua (có thể vay ký quỹ với cổ phiếu nhất định) | Khoản tiền ký quỹ ít hơn giá trị hợp đồng (80% tiền mặt và 20% cổ phiếu, nhưng có thể 100% tiền mặt) |
| Khối lượng nắm giữ tối đa | Không giới hạn, trừ khi có quy định đặc biệt về tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài | Nhà đầu tư cá nhân: 5.000 hợp đồng, tổ chức: 10.000 hợp đồng, nhà đầu tư chuyên nghiệp: 20.000 hợp đồng |
| Khả năng bán khống chứng khoán | Chưa thực hiện bán khống | Có thể thực hiện bán khống thông qua vị thế bán |
| Thời điểm chuyển giao và thanh toán | Thanh toán ngay sau khi giao dịch được thực hiện | Chuyển giao và thanh toán theo tháng đáo hạn (tháng hiện tại, tháng kế tiếp, và hai tháng cuối của quý tiếp theo) |
Đầu tư chứng khoán cơ sở liệu có tiềm năng?
Đầu tư vào từng loại chứng khoán mang lại những ưu điểm và hạn chế khác nhau, vì vậy việc lựa chọn đầu tư vào chứng khoán cơ sở hay không phụ thuộc vào mục tiêu đầu tư, mức lợi nhuận kỳ vọng và khả năng chấp nhận rủi ro của bạn.
Chứng khoán cơ sở thường được phát hành bởi các doanh nghiệp, tổ chức uy tín với nền tảng tài chính vững mạnh. Do đó, đây là lựa chọn phù hợp với những nhà đầu tư dài hạn và yêu thích sự an toàn. Tuy nhiên, lợi nhuận từ chứng khoán cơ sở thường không cao trong giai đoạn đầu, nhưng bù lại, tính ổn định và tiềm năng tăng trưởng theo thời gian là điểm mạnh đáng cân nhắc.
Để đầu tư hiệu quả vào chứng khoán cơ sở, nhà đầu tư cần nắm rõ các chỉ số tài chính cơ bản, xây dựng chiến lược dài hạn, và lựa chọn thời điểm phù hợp để ra quyết định. Một kế hoạch đầu tư vững vàng sẽ giúp bạn tận dụng tối đa cơ hội, giảm thiểu rủi ro và hướng đến dòng tiền ổn định, bền vững.
Giao dịch chứng khoán cơ sở ở đâu?
Nhà đầu tư có thể tham gia giao dịch chứng khoán cơ sở tại các sàn giao dịch lớn như HOSE, HNX, hoặc thông qua các công ty chứng khoán uy tín như SSI, VNDirect. Những công ty này cung cấp cả tư vấn tài chính cá nhân, hỗ trợ khách hàng đầu tư hiệu quả.
Lưu ý quan trọng khi đầu tư chứng khoán cơ sở
Đầu tư vào chứng khoán cơ sở là một hình thức đầu tư phổ biến và có tiềm năng sinh lời cao. Tuy nhiên, để tối ưu hóa lợi nhuận và giảm thiểu rủi ro, bạn cần chú ý các yếu tố sau:
Tìm hiểu kỹ về thị trường
Trước khi đầu tư, việc nghiên cứu và hiểu rõ về thị trường chứng khoán là điều bắt buộc. Bạn có thể:
- Đọc sách và tài liệu chuyên ngành: Các cuốn sách như Phân tích chứng khoán của Benjamin Graham hoặc Người đàn ông đánh bại mọi thị trường của Gregory Zuckerman là những tài liệu nền tảng giúp bạn hiểu về phân tích tài chính và đầu tư.
- Theo dõi tin tức thị trường: Cập nhật các tin tức kinh tế, tài chính trong và ngoài nước, vì chúng ảnh hưởng trực tiếp đến diễn biến thị trường chứng khoán.
- Học phân tích kỹ thuật: Tìm hiểu cách sử dụng biểu đồ, chỉ báo như RSI, MACD, và Bollinger Bands để xác định xu hướng và điểm mua/bán cổ phiếu.
- Nắm vững các thuật ngữ: Hiểu rõ các thuật ngữ như P/E, EPS, thanh khoản, vốn hóa thị trường sẽ giúp bạn tự tin hơn khi ra quyết định đầu tư.
Lựa chọn cổ phiếu phù hợp
Không phải cổ phiếu nào cũng phù hợp với tất cả nhà đầu tư. Bạn cần lựa chọn cổ phiếu dựa trên:
- Tình hình doanh nghiệp: Nghiên cứu kỹ báo cáo tài chính, lợi nhuận, doanh thu, và các khoản nợ của công ty. Một doanh nghiệp có lợi nhuận ổn định và quản trị tốt thường mang lại cơ hội đầu tư an toàn hơn.
- Ngành nghề hoạt động: Chọn những doanh nghiệp hoạt động trong ngành có tiềm năng phát triển dài hạn, ví dụ như công nghệ, y tế, hoặc năng lượng tái tạo.
- Định giá cổ phiếu: So sánh giá cổ phiếu hiện tại với giá trị thực của nó (giá trị nội tại). Một cổ phiếu bị định giá thấp có thể là cơ hội đầu tư tốt.
Không đầu tư chỉ vì “tin đồn” hoặc vì thấy cổ phiếu tăng mạnh trong ngắn hạn. Thay vào đó, hãy phân tích dựa trên dữ liệu thực tế.
Phân bổ vốn hợp lý
Quản lý vốn là yếu tố quan trọng giúp bạn giảm thiểu rủi ro khi đầu tư. Một số nguyên tắc cơ bản bao gồm:
- Đa dạng hóa danh mục đầu tư: Không nên đặt toàn bộ số tiền vào một cổ phiếu hoặc một ngành duy nhất. Ví dụ, bạn có thể phân bổ 30% vào ngành công nghệ, 30% vào ngành tài chính và phần còn lại vào ngành y tế hoặc tiêu dùng.
- Xác định mức vốn đầu tư cho mỗi cổ phiếu: Không nên dành quá 10-20% tổng vốn cho một cổ phiếu, kể cả khi bạn tin tưởng vào tiềm năng tăng trưởng của nó.
- Duy trì quỹ dự phòng: Luôn giữ một phần vốn ở dạng tiền mặt hoặc tài sản ít rủi ro (ví dụ: trái phiếu) để sẵn sàng đối phó với những biến động không mong muốn trên thị trường.
Đừng đầu tư số tiền bạn không thể chấp nhận mất, đặc biệt nếu đó là khoản tiết kiệm cho các mục tiêu quan trọng như mua nhà hay học phí.
Đầu tư dài hạn
Thị trường chứng khoán không dành cho những ai mong muốn kiếm lời nhanh chóng. Bạn cần:
- Kiên nhẫn với chiến lược đầu tư: Cổ phiếu của các doanh nghiệp tốt thường cần thời gian để tăng trưởng. Đừng hoảng loạn khi giá cổ phiếu giảm trong ngắn hạn.
- Hướng đến giá trị nội tại: Tập trung vào giá trị thực của doanh nghiệp thay vì chỉ quan tâm đến giá cổ phiếu trên thị trường.
- Tái đầu tư cổ tức: Nếu bạn nhận được cổ tức từ các cổ phiếu, hãy cân nhắc tái đầu tư số tiền đó để tăng trưởng tài sản lâu dài.
Biến động ngắn hạn của thị trường là điều bình thường. Quan trọng là bạn tin tưởng vào chiến lược và mục tiêu đầu tư ban đầu của mình.
Tìm kiếm sự tư vấn từ chuyên gia
Nếu bạn là nhà đầu tư mới, việc tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tài chính có kinh nghiệm là rất hữu ích. Bạn có thể:
- Tham khảo ý kiến của nhà tư vấn tài chính cá nhân: Các chuyên gia này sẽ giúp bạn xây dựng danh mục đầu tư phù hợp với mục tiêu tài chính và mức độ chấp nhận rủi ro.
- Tham gia các khóa học đầu tư: Học hỏi từ các khóa học trực tuyến hoặc các buổi hội thảo tài chính giúp bạn nâng cao kiến thức và kỹ năng phân tích.
- Sử dụng các công cụ hỗ trợ đầu tư: Hiện nay, nhiều nền tảng giao dịch cung cấp báo cáo phân tích, khuyến nghị cổ phiếu và các công cụ để quản lý danh mục đầu tư.
Hãy chọn những chuyên gia hoặc tổ chức tư vấn có uy tín, được cấp phép bởi các cơ quan quản lý tài chính.
Chứng khoán cơ sở là lựa chọn đáng cân nhắc với những ai tìm kiếm sự ổn định và an toàn trong đầu tư. Tuy nhiên, để thành công các nhà đầu tư cần trang bị đầy đủ kiến thức chứng khoán nợ, chứng khoán vốn và kỹ năng từ những cuốn sách phân tích chứng khoán, đồng thời sử dụng các công cụ phân tích kỹ thuật để tối ưu hóa hiệu quả đầu tư và tìm hiểu thuật ngữ chứng khoán. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ và tiến xa hơn khi bạn tự tin với khả năng của mình!
