Cổ phiếu ESOP (Employee Stock Ownership Plan) là một hình thức khen thưởng được nhiều doanh nghiệp lớn lựa chọn nhằm ghi nhận và khích lệ nhân viên. Khác với các loại cổ phiếu như Midcap hay Penny, ESOP mang lại nhiều lợi ích thiết thực, góp phần gia tăng giá trị và gắn kết nội bộ doanh nghiệp. Vậy ESOP là gì? Điều kiện và thủ tục phát hành loại cổ phiếu này ra sao? Hãy cùng Tạp Chí Tài Chính tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây!
Cổ phiếu ESOP là gì?
Cổ phiếu ESOP (Employee Stock Ownership Plan) là loại cổ phiếu đặc biệt do các công ty lớn phát hành dành riêng cho những nhân viên có thâm niên và thành tích nổi bật. Đây không chỉ là công cụ điều chỉnh lợi ích, tạo sự gắn kết giữa nhân viên, cổ đông và công ty, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc giữ chân nhân tài và tạo dựng nguồn của cải lâu dài.
Cổ phiếu ESOP hoạt động như một quỹ tín thác, trong đó doanh nghiệp hỗ trợ nhân viên đóng góp cổ phần. Tuy nhiên, loại cổ phiếu này thường được phát hành với mức giá ưu đãi kèm theo các điều kiện cụ thể. Mỗi doanh nghiệp sẽ xây dựng quy định và tiêu chí riêng để đánh giá và phân bổ ESOP, do đó số lượng cổ phiếu mà nhân viên nhận được sẽ khác nhau tùy thuộc vào công ty.
Ví dụ: Doanh nghiệp A dự kiến phát hành 10 triệu cổ phiếu ESOP, mỗi cổ phiếu có giá 10.000 đồng. Số lượng cổ phiếu này chiếm 0,3% tổng cổ phần của toàn doanh nghiệp và được phân bổ cho các lãnh đạo, cán bộ, nhân viên có đóng góp nổi bật, nhằm ghi nhận sự cống hiến và khuyến khích gắn bó lâu dài với công ty.
Quy định điều kiện phát hành cổ phiếu ESOP
Không phải toàn bộ doanh nghiệp đang hoạt động đều có thể phát hành cổ phiếu ESOP. Để thực hiện, doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của pháp luật Việt Nam, cụ thể là khoản 4, Điều 64, Nghị định 155/2020/NĐ-CP. Dưới đây là các điều kiện cơ bản mà công ty đại chúng cần đáp ứng:
1. Cần có sự phê duyệt từ Đại hội đồng cổ đông
Việc phát hành cổ phiếu ESOP phải được Đại hội đồng cổ đông thông qua, đảm bảo sự đồng thuận trong nội bộ doanh nghiệp.
2. Giới hạn số lượng phát hành
Tổng số cổ phiếu ESOP phát hành trong 12 tháng không được vượt quá 5% tổng số cổ phiếu đang lưu hành.
3. Chính sách phân bổ minh bạch
Doanh nghiệp cần xây dựng chính sách rõ ràng về tiêu chuẩn nhân viên được nhận ESOP và cách xác định số lượng cổ phiếu. Chính sách này phải được Đại hội đồng cổ đông thông qua.
4. Đảm bảo nguồn vốn hợp lệ
Công ty phải có đủ nguồn vốn từ:
- Thặng dư vốn cổ phần.
- Quỹ đầu tư phát triển.
- Lợi nhuận sau thuế mà chưa phân phối.
- Các quỹ khác được phép bổ sung vốn điều lệ.
Nguồn vốn này phải được kiểm toán chấp thuận và căn cứ trên báo cáo tài chính gần nhất. Nếu công ty mẹ phát hành ESOP, lợi nhuận từ công ty con phải được chuyển lên đầy đủ.
5. Giá trị phát hành hợp lệ
Tổng giá trị cổ phiếu ESOP phát hành phải tương đương hoặc lớn hơn giá trị vốn cổ phần tăng thêm. Điều kiện này cũng cần được Đại hội đồng cổ đông phê duyệt.
6. Tỷ lệ sở hữu nước ngoài
Nếu người lao động không phải công dân Việt Nam, doanh nghiệp phải đảm bảo tuân thủ quy định về tỷ lệ sở hữu nước ngoài.
7. Hạn chế chuyển nhượng
Cổ phiếu ESOP bị hạn chế chuyển nhượng trong 1 năm kể từ ngày phát hành, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
Quy định về thủ tục phát hành cổ phiếu ESOP
Không chỉ đáp ứng quy định về điều kiện phát hành ESOP mà các doanh nghiệp cần thực hiện thủ tục phát hành ESOP đầy đủ theo quy trình sau:
Bước 1: Nộp tài liệu báo cáo phát hành
Cơ quan phát hành cổ phiếu thưởng cần phải gửi tài liệu báo cáo phát hành cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước ( Theo quy định tại điều 61, điều 63 và điều 65).
Bước 2: Nhận xác nhận từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước
Trong thời hạn 7 ngày làm việc, sau khi đã nhận được tài liệu báo cáo phát hành ESOP đầy đủ và hợp lệ thì Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sẽ gửi thông báo văn bản cho tổ chức phát hành. Sau đó đăng tải trên trang thông tin điện tử của Ủy ban Chứng khoán nhà nước về việc nhận tài liệu. Nếu bị từ chối, ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần phải nêu rõ lý do và trả lời bằng văn bản cụ thể.
Bước 3: Công bố các thông tin phát hành
Tổ chức phát hành cổ phiếu cần công bố bản thông báo phát hành trên trang thông tin điện tử của tổ chức phát hành và Sở giao dịch chứng khoán trong vòng 7 ngày trước khi đợt phát hành kết thúc.
Bước 4: Thời hạn phát hành
Đối với doanh nghiệp phát hành cổ phiếu ESOP, tính từ ngày có thông báo về việc nhận đủ hồ sơ đến ngày kết thúc phát hành không được quá 45 ngày.
Bước 5: Quản lý cổ phiếu lẻ
Khi phát hành cổ phiếu lẻ để trả cổ tức hoặc tăng vốn cổ phần mà có phát sinh cổ phiếu lẻ thì công ty được mua cổ phiếu lẻ làm cổ phiếu quỹ. Tuy nhiên, trường hợp này phải có sự thông qua của Đại hội đồng cổ đông hoặc được sự ủy quyền của hội đồng quản trị.
Bước 6: Báo cáo kết quả phát hành
Sau khi kết thúc đợt phát hành, trong vòng 15 ngày tổ chức phát hành phải có trách nhiệm gửi báo cáo kết quả tới Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Ngoài ra, phải công bố trên website của tổ chức phát hành và của Sở giao dịch chứng khoán. Trong tài liệu báo cáo phải có đủ:
- Danh sách những người lao động nhận cổ phiếu.
- Số lượng cổ phiếu phát hành.
- Nếu có cá nhân nước ngoài, cần kèm văn bản xác nhận từ ngân hàng nơi cá nhân mở tài khoản.
Bước 7: Xác nhận kết quả từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước
Trong vòng 3 ngày kể từ ngày nhận tài liệu báo cáo từ tổ chức phát hành thì Ủy ban Chứng khoán Nhà nước phải thông báo bằng văn bản đến tổ chức phát hành, Sở giao dịch chứng khoán, Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam. Đồng thời, đăng tải trên trang thông tin của Ủy ban Chứng khoán về việc nhận báo cáo sau khi kết thúc đợt phát hành.
Bước 8: Kết thúc phong tỏa tài khoản
Khi đã nhận được báo cáo kết quả từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước gửi đến thì tổ chức phát hành được phép yêu cầu chấm dứt phong tỏa số tiền thu được trong quá trình phát hành cổ phiếu theo chương trình lựa chọn cho người lao động. Trường hợp phát hành cổ phiếu thưởng thì không cần thực hiện bước này.
Thực hiện đầy đủ quy trình phát hành cổ phiếu ESOP không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật mà còn tăng cường minh bạch và uy tín trên thị trường tài chính.
Lợi ích của việc phát hành cổ phiếu ESOP
Cổ phiếu ESOP tồn tại nhiều lợi ích. Dưới đây là những lợi ích mà loại cổ phiếu thưởng này đem lại cho công ty và nhân viên:
Lợi ích của cổ phiếu ESOP đối với nhân viên
Với chính sách này, nhân viên sẽ nhận được nguồn lợi dài hạn từ cổ phiếu ESOP mang đến. Nhân viên được sở hữu cho mình một phần tài sản của doanh nghiệp với nhiều chính sách ưu đãi. Điều này không chỉ giúp người lao động tăng thu nhập mà còn là nguồn động lực làm việc, thúc đẩy tinh thần và giúp người lao động cống hiến cùng doanh nghiệp lâu dài. Mặt khác, cổ phiếu được xem là phần thưởng có giá trị hơn tiền mặt và các khoản thưởng khác. Cổ phiếu thưởng sẽ giúp tài sản của người lao động gia tăng.
Lợi ích của cổ phiếu ESOP đối với công ty/ doanh nghiệp
Chính sách ESOP là một “win-win game” hoàn hảo, khi vừa giúp doanh nghiệp thu hút và giữ chân nhân tài, vừa mở ra nguồn vốn mới để đầu tư và mở rộng quy mô hoạt động. Thông qua việc sở hữu cổ phần, nhân viên sẽ có động lực làm việc hết mình, góp phần gia tăng giá trị doanh nghiệp và từ đó nâng cao thu nhập cho bản thân.
Những rủi ro khi phát hành cổ phiếu ESOP
ESOP đồng thời tồn tại cả lợi ích lẫn rủi ro. Vậy rủi ro mà ESOP mang đến cho doanh nghiệp và người lao động đó là gì?
Làm loãng cổ phiếu
Nguồn tài chính để phát hành ESOP được lấy từ tài sản của cổ đông. Vì thế, khi công ty phát hành cổ phiếu mới và làm suy giảm tỷ lệ sở hữu của các cổ đông khiến tình trạng loãng cổ phiếu xuất hiện.
Việc phát hành cổ phiếu thưởng với tần suất cao cũng dẫn đến tình trạng cổ phiếu bị tụt dốc. Lạm dụng phát hành ESOP sẽ khiến cổ phiếu bị loãng và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của cổ đông.
Tăng rủi ro trong quản trị doanh nghiệp
Tuy ít nhưng vẫn có một số trường hợp cá nhân trong ban lãnh đạo chia cổ phần cho nhân viên hoặc người thân để trục lợi và tăng sức ảnh hưởng của bản thân. Chính vì thế, nếu không xác định rõ việc phát hành cổ phiếu ESOP thì việc phát hành sẽ gây nên mâu thuẫn giữa các thành viên trong ban lãnh đạo. Từ đó, khiến quá trình hoạt động của công ty bị ảnh hưởng theo.
Ảnh hưởng đến quyền lợi của cổ đông hiện hữu
Việc phát hành cổ phiếu thưởng khiến thị trường chứng khoán bị pha loãng. Lợi nhuận và giá trị cổ phiếu của các cổ đông cũng bị ảnh hưởng theo.
Chưa tối ưu hiệu quả giữ chân nhân viên
Doanh nghiệp tại Việt Nam thường sẽ đưa ra nhiều chính sách phân phối ESOP dựa trên chức danh và vị trí làm việc. Vì thế, vị trí càng cao thì nhân viên càng sở hữu nhiều ESOP hơn. Điều này vô tình khiến việc giữ chân nhân viên khó khăn hơn. Việc phát hành ESOP cũng có thể khiến cổ phiếu có giá trị bằng mệnh giá hoặc thậm chí là 0 đồng.
Ảnh hưởng dài hạn đến sức khỏe tài chính của toàn doanh nghiệp
Hiện nay, các doanh nghiệp đang áp dụng lộ trình chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế, hoạt động phát hành cổ phiếu ESOP sẽ được tính từ chi phí báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp thường xuyên phát hành cổ phiếu ESOP sẽ có tỷ lệ doanh thu cao. Đây được xem là sự ảnh hưởng dài hạn đến sức khỏe tài chính.
Những thắc mắc thường gặp về cổ phiếu ESOP
Tuy ESOP đang được xem là hình thức khen thưởng phổ biến tại Việt Nam nhưng dưới góc nhìn của vốn và chứng khoán thì cổ phiếu này còn có thể xem xét ở góc độ khác. Dưới đây là một số vấn đề pháp lý xoay quanh cổ phiếu ESOP được Tạp Chí Tài Chính tổng hợp như sau:
Phát hành ESOP có làm giảm giá cổ phiếu?
Việc phát hành cổ phiếu ESOP khiến cổ phiếu bị loãng. Đồng thời, hình thức này cũng khiến giá cổ phiếu của công ty trên thị trường chứng khoán bị giảm xuống.
Cổ phiếu ESOP khi nào được bán?
Pháp luật Việt Nam quy định, cổ phiếu ESOP sẽ bị hạn chế chuyển nhượng ít nhất 1 năm kể từ ngày phát hành cuối cùng kết thúc. Sau khoảng thời gian này, chủ sở hữu có thể tự do chuyển nhượng cổ phiếu trong nội bộ công ty.
Có nên đầu tư vào cổ phiếu ESOP không?
Hiện nay, Việt Nam lọt top những nước có tỷ lệ phát hành cổ phiếu ESOP lớn trong khu vực. Điều này gây nhầm tưởng cho khá nhiều nhà đầu tư. Không ít người cho rằng, bản thân có thể mua được cổ phiếu thưởng với giá thấp. Thực chất, cổ phiếu ESOP chỉ được phát hành và chuyển nhượng nội bộ nên các nhà đầu tư bên ngoài sẽ không có cơ hội mua.
Chắc chắn qua bài viết này, nhiều nhà đầu tư đã hiểu rõ hơn về thuật ngữ cổ phiếu ESOP. Đây là một hình thức phát hành có thể giúp doanh nghiệp giữ chân nhân viên. Tuy nhiên, chính sách này cũng có thể gây ảnh hưởng đến giá cổ phiếu. Hy vọng, nhà đầu tư có thể đưa ra những nhận định đầu tư phù hợp hơn. Nếu cần tìm hiểu về các dịch vụ tư vấn tài chính cá nhân hay đầu tư tài chính, đừng quên theo dõi Tạp Chí Tài Chính để hiểu hơn về thị trường nhé!
